مقدمه:

جامعه اتیوپی در مجموع به دو بخش شهرنشین و روستایی تقسیم می شود. بر اساس اطلاعات موجود در حال حاضر در حدود ۱۷ درصد از مردم این کشور شهرنشین بوده و بخش اعظم جمعیت اتیوپی که در حدود  ۸۳ درصد می باشد،  را روستائیان و اقوام بادیه نشین تشکیل می دهند.

در بررسی جامعه شناختی اتیوپی آنچه که مشهود است بخش اعظم مردم این کشور را کشاورزان سنتی از یک سوی و گله داران و دام پروران از سوی دیگر تشکیل می دهند که بصورت سنتی درآمدی اندک را عاید خود می سازند.

لذا می­توان گفت ساختار اساسی نظام اجتماعی اتیوپی مبتنی بر این دو گروه است و شهرنشینی که پدیده ای نسبتا جدید در این کشور محسوب می شود هنوز از جایگاه چندانی برخوردار نیست. جدای از آن نظام اجتماعی اتیوپی نیز نظیر سایر کشورهای آفریقای زیر خط صحرای بزرگ بر ارتباطات قومی استوار گردیده و اقوام و قبایل مختلف بخش اعظم نظام اجتماعی این کشور را بخود اختصاص داده اند.

گروه های  قومی در اتیوپی

قبایل کوچک و بزرگ اتیوپی بر اساس محل استقرار خود در زیر مجموعه این گروه های نژادی قرار می گیرند.

· سامی ها[۱] در منطقه شمالی کشور

· کوشیت ها[۲] در مناطق شرقی اتیوپی

· نیلو صحرایی ها[۳] در مناطق شرق و جنوب شرق کشور

· اموتیک ها[۴] در مناطق جنوبی اتیوپی

کشور اتیوپی در بر گیرنده بیش از ۸۰ قبیله یا گروه نژادی است که در مناطق مختلف این سرزمین باستانی استقرار دارند. قبایل اتیوپی جدای از تمایزات نژادی، از نظر فرهنگی و زبانی نیز دارای تفاوت های عمده ای می باشند.

 مهم ترین قبایل فعلی این کشور که نقش مهمی نیز در تحولات سیاسی چند دهه گذشته این کشور ایفا نموده اند عبارتند از :

قبیله اورومو:

 ارومو بزرگترین قبیله کشور اتیوپی است و جدای از این کشور، در قسمت هایی در شمال کنیا و بخش هایی از سومالی نیز استقرار دارند. جمعیت اروموها در اتیوپی براساس جدیدترین آمار در حدود ۵۵ میلیون نفر است. پیشینه اروموها به هزاران سال قبل باز می گردد و براساس شواهد موجود آنان از چندهزار سال قبل در منطقه شاخ آفریقا و از جمله کشور اتیوپی استقرار یافته اند.

در حدود ۹۵ درصد از اروموهای اتیوپی به کشاورزی و گله داری به شیوه ای سنتی و قدیمی، اشتغال دارند و عدد بسیار کمی از آنها در مناطق شهری زندگی می کنند. اکثر اروموهای اتیوپی در حال حاضر در منطقه موسوم به ارومیا[۵] در مرکز اتیوپی که به لحاظ وسعت و جمعیت بزرگ ترین منطقه اتیوپی محسوب می شود زندگی می کنند.

اروموها به دو گروه اصلی بوران[۶] و بارنتو تقسیم می شوند. هر یک از این دو گروه نیز به زیرشاخه های متعددی منشعب می گردند.

براساس جدیدترین آمارگیری دولت اتیوپی در حدود نیمی از مردمان ارومو از دین اسلام تبعیت می کنند. اکثر مسلمانان ارومو در مناطق روستایی استقرار دارند. جدای از حدود ۲ درصد از اروموها که در زمره پیروان آئین های بومی محسوب می شوند، سایر مردمان ارومو از مذاهب مختلف دین مسیحیت به ویژه ارتدوکس و پروتستان تبعیت می کنند.

قبیله امهارا:

قبیله امهارا دومین گروه قومی کشور اتیوپی به شمار می رود. جمعیت اعضاء این قبیله براساس جدیدترین آمار در حدود ۳۰ میلیون نفر است که بر این اساس ۲۷ درصد از جمعیت کشور را دربرمی گیرند.

پیشینه مردمان امهارا به دوهزار سال قبل باز می گردد و آنها از آن زمان تاکنون در فلات ارتفاعات مرکزی اتیوپی و در منطقه کوهستانی دربرگیرنده ایالات نیمه خودمختار گوندار،[۷] گوجام،[۸] وولو[۹] و شوا[۱۰] زندگی می کنند.

زبان بومی قبیله امهارا زبان امهریک است که یکی از زبانهای سامی رایج در منطقه مرکزی شمال اتیوپی است که هر چند تا چندی قبل زبان رسمی آموزشی کشور به شمار می رفت ولی امروزه در برخی استان ها جای خود را به زبان های محلی «ارومیفا» و «تیگرینیا» داده است. در حدود ۸۰ درصد از مردمان قبیله امهارا از دین مسیحیت (کلیسای ارتدوکس) و حدود ۲۰ درصد نیز از دین اسلام پیروی می کنند. بیشتر مردمان امهارا کشاورز بوده و در ارتفاعات به کشت محصولات مختلف می پردازند. گله داری و نگهداری از گوسفند و بز نیز در بین روستائیان امهارا رواج دارد.

قبیله امهارا دارای فرهنگ و هنر خاص خود بوده و بخش مهمی از فرهنگ و آداب و رسوم سرزمین اتیوپی متأثر از فرهنگ بومی این قبیله است.

تیگرینیا (تیگرای):

قبیله تیگرای از قبایل مهم کشور اتیوپی محسوب می شود و بیشتر مردمان تیگرای اتیوپی در ایالات تیگرای و مناطق مرتفع شمال کشور زندگی می کنند. بخشی از مردمان تیگرینیا  نیز در ایالات پیشین بگمدر[۱۱] (گوندا) و «وولوو»[۱۲] که در حال حاضر عمدتاً بخش هایی از منطقه امهارا را در بر می گیرند، استقرار دارند. زبان بومی مردمان تیگرای «تیگرینیا» نامیده می شود. جمعیت کنونی مردمان تیگرای در حدود ۸ میلیون است و آنان تقریباً ۸ درصد از جمعیت کشور اتیوپی را به خود اختصاص داده اند.

قبیله تیگرای (تیگرینیا) از قبایل قدیمی و تاریخی کشور اتیوپی به شمار می رود و آنان از حدود دوهزار سال قبل از میلاد مسیح در سرزمین کنونی اتیوپی حضور داشته اند. براساس برخی افسانه ها تیگرای ها پیشینه خود را به امپراطور منلیک فرزند حضرت سلیمان و ملکه سبا نسبت می دهند.

شغل اصلی مردمان تیگرای کشاورزی و گله داری است و بسیاری از آنان در مناطق روستایی زندگی می کنند با این حال برخی از تیگرای های اتیوپی به کار در کارخانجات و تجارت خرده پا نیز اشتغال دارند. اکثر تیگرای ها پیرو دین مسیحیت بوده و در حدود ۹۵ درصد از آنان از کلیسای ارتدوکس اتیوپی تبعیت می نمایند. این در حالی است که علیرغم ریشه دار بودن دین اسلام در بین تیگرای ها و مسلمان شدن برخی از آنها توسط نخستین مسلمانان پناهنده به دربار نجاشی (در زمان حضرت محمد (ص)) در حال حاضر تنها ۴ درصد از آنها از دین اسلام پیروی می نمایند.

تیگرای ها نقش مهمی در تحولات سیاسی دو دهه اخیر کشور اتیوپی ایفا نموده و نخست وزیر سابق این کشور آقای ملس زناوی که موفق به سرنگونی دولت نظامی سرهنگ منگیستو هایله ماریام گردید از اعضاء این قبیله بود که طی یک جنگ داخلی خونین و خشونت بار حاکمیت را در این کشور در دست گرفت.

لازم به ذکر است بخش قابل توجهی از مردمان تیگرای (تیگرینیا) در کشور اریتره زندگی می کنند و علیرغم مناسبات تیره سیاسی دو کشور  در گذشته؛ ارتباطات دیرینه قومی تمدنی و فرهنگی بین تیگرای های اتیوپی و اریتره وجود دارد.

قبیله گوراگه(گوراژه ):

قبیله گوراگه در زمره قبایل کوچک و در عین حال مهم کشور اتیوپی است. بر طبق آخرین آمار موجود جمعیت این قبیله در حدود یک میلیون و هشتصد و شصت و هفت هزار نفر است. گوراگه ها عمدتاً در منطقه ای حاصل خیز و نیمه کوهستانی در جنوب غربی اتیوپی زندگی می کنند.

زبان بومی گوراگه ها «گوراگه» نام دارد که به لهجه های مختلفی تقسیم می شود. بیش از یک میلیون نفر از مردمان گوراگه ساکن روستاها و نزدیک به هشتصد هزار نفر از آنان نیز در شهرهای اتیوپی زندگی می کنند.

قبیله گوراگه نیز همچون دیگر قبایل اتیوپی دارای سابقه تاریخی قابل توجهی است و پیشینه آن به دوره پادشاهی منلیک باز می گردد. تقریباً نیمی از گوراگه ها مسلمان و نیمی دیگر نیز پیرو دین مسیحیت می باشند. مردمان گوراگه دارای سنت ها و آداب و رسوم خاصی می باشند و از این نظر در کشور اتیوپی شهرت دارند. ضمنا مردم گوراگه بین مردم اتیوپی به خسیس بودن شهرت دارند.

قبیله سیداما:

قبیله سیداما از گروه های قومی کوچک این کشور به شمار می رود که اکثر آنها در حومه سیداما در منطقه مردمی اتیوپی زندگی می کنند. جمعیت سیداما در حدود ۳ میلیون نفر است و آنها تقریباً ۴ درصد از مردمان کشور اتیوپی را تشکیل می دهند.

سیداماها بیشتر در مناطق روستایی زندگی کرده و عمدتاً به کشاورزی و گله داری اشتغال دارند. در حدود ۱۵۰ هزار نفر از سیداما نیز در شهرهای مختلف اتیوپی از جمله آدیس آبابا مستقر می باشند. دین مردمان سیداماها تا چند دهه گذشته پیروی از آئین های بومی بود. با این حال از دهه ۱۹۶۰ به بعد و در نتیجه تلاش هیئت های میسیونری وابسته به کلیساهای غربی تعداد بسیاری از آنان به دین مسیحیت روی آورده اند به گونه ای که براساس آمار کنونی در حدود ۷۶ درصد از سیداماها از دین مسیحیت و تنها ۸ درصد از دین اسلام پیروی می کنند. ۱۰ درصد از اعضاء قبیله سیداما نیز همچنان به آئین های بومی بر جای مانده از اجداد خویش وفادار مانده اند.

سیداماها دارای آداب و رسوم جالبی بوده و برخی از سنت های آنان همچون روح گیری در سرتاسر اتیوپی شهرت دارد.

قبیله هامر:

هامر در لغت  به معنی چکش است ولی در اتیوپی نام  یکی از شناخته شده ترین و بزرگترین قبیله ها در جنوب غربی اتیوپی می باشد. آنان در قلمرو شرق رودخانه اومو سکونت دارند و دهکده هایی در تورمی و دیمکا[۱۳] دارند. آنها جامعه ای عشایری بوده و در حدود ۴۲۰۰۰ نفر جمعیت دارند.

شغل مردمان این قبیله عمدتا به پرورش زنبور و همچنین جمع آوری عسل متمرکز است و در زندگی آنها گاو به معنی همه چیز زندگی است. آنها هرجایی که چمن کافی برای چرای دامها وجود داشته باشد، کلبه های خود را قرار می دهند و تا چند ماه  در آن سکنی می گزینند. پس از اتمام چمن و گیاهان در اطراف اقامتگاهشان، آنها به سمت مرتع های جدید حرکت می کنند. این شیوه ای است که آنها طی  نسل های مختلف طبق آن زندگی کرده اند. از طرفی آنها شکارچیان ماهری نیز هستند و به همین دلیل  نسل خوک های وحشی تقریباً از سرزمین هایی که در آن زندگی می کنند ناپدید شده است.

زمین های مورد استفاده این قبیله متعلق به فردی نمی باشد و استفاده از آن برای کشت و چرای برای همه افراد آزاد است، همانطور که میوه ها و انواع توت ها برای کسانی که آنها را جمع می کنند رایگان هستند. وقتی که زمین از علفهای هرز پر شده و عاری از علف می گردد قبیله هامر حرکت خود را به زمین دیگری آغاز می کند.

قبیله مورسی :

 قبیله مورسی از قبایل بسیار کوچک این کشور است که افراد آن در دره اومو در جنوب غربی اتیوپی سکوت دارند. محدوده استقرار مورسی ها توسط سه رودخانه و یک رشته کوه محاصره شده است از این روی مردمان مورسی در زمره دورافتاده ترین و منزوی ترین مردم اتیوپی بشمار می روند.

منطقه سکونت قبیله مورسی در بیشتر مواقع سال خشک و خاک آلود است با این حال در فصل بارندگی دچار باران های سیل آسایی می شود.

ساختار زندگی ساده و محقرانه مورسی ها بر کشاورزی و گله داری استوار است و آنان از طریق فروش محصولات کشاورزی و دام و طیور به دیگر قبایل زندگی خود را سپری می نمایند.

در مجموع می توان گفت مردمان مورسی، بازماندگانی هستند که در مکان دورافتاده زندگی شان، همراه با بحران هایی همچون خشکسالی، قحطی، جنگ، کوچ نشینی و بیماری های فراگیر؛ زندگی آنها را شکل داده است. جنگ بر سر احشام و بی ثباتی روابط داخلی بین آنها و قبایل همجوار همچنان در بین مورسی ها رواج دارد[۱۴]. دیگر قبایل اتیوپی که عمدتاً قبایل نسبتاً کوچکی را تشکیل می دهند عبارتند از:

· اومتو[۱۵]

· فالاشا[۱۶]

· بجا[۱۷]

· آگوا[۱۸]

· شانکلا[۱۹]

· سومالی[۲۰]

· عفار[۲۱]

· سوری[۲۲]

· قبیله ابوره[۲۳]

· قبیله هامر[۲۴]

· قبیله کارو[۲۵]

 قبیله کونسو[۲۶]

هرچند هر یک از قبایل یاد شده نقش قابل توجهی از نظر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در منطقه سکونت خود ایفا می نمایند با این حال قبایل امهرا و تیگره که در ارتفاعات شمالی اتیوپی زندگی می کنند از قدیم الأیام حاکمیت سیاسی در این کشور را بر عهده داشته اند.

همانطور که گفته شد دولت اتیوپی در راستای برقراری صلح و امنیت در مناطق مختلف کشور و پرهیز از نبردها و درگیری های قومی قبیلگی نوعی نظام فدرالیسم را در این کشور به وجود آورده است. براساس این نظام قبایل در مناطق استقرار خود از آزادی نسبی برخوردار بوده و می توانند برخی از قوانین محلی و سنتی خود را در حوزه قلمروشان اجرا کنند. به عنوان مثال دولت فدرال ارومو در سال ۱۹۹۹ زبان «ارومیفا» را به عنوان زبان رسمی آموزشی این منطقه لازم الاجرا دانست که البته به دنبال اعتراض دیگر ساکنان این دولت از تصمیم خود عقب نشینی کرد با این حال این امر نمایانگر حاکمیت نسبی دولت های منطقه ای در امور داخل خویش به شمار می رود.

هرچند روابط بین اقوام و گروه های قومی اتیوپی در حال حاضر صلح آمیز و به دور از خشونت می باشد با این حال همواره برخی درگیری ها بین قبایل مختلف این کشور از جمله قبیله ارومو با قبیله سومالی و افراد قبیله ارومو با تیگرای روی می دهد. این درگیری ها که عمدتاً بر سر دست یابی به علفزارها و مراتع مورد نیاز دام های این قبایل پدید می آید در برخی مواد باعث کشته و زخمی شدن برخی از مردمان این کشور شده است با این حال این درگیری های قبیلگی درسطحی نبوده است که امنیت ملی کشور را دچار مخاطره سازد.

منابع:

· www.everyculture.com/Amhara

· http://histclo.com/ethiopia

· http://histclo.com/other/ethi-trible.html

· https://kwekudee-tripdownmemorylane.blogspot.com/۲۰۱۲/۱۰/hamer-people-ethiopian-tribe-with.html

· www.everyculture.com/Tigrinya

· https://www.worldometers.info/world-population/ethiopia-population/